موارد زیادی پیش می آید که همکاران یا بیماران جهت انتخاب منبع اکسیژن از ما سوال می کنند. معمولا ساده ترین جواب ما این است که این انتخاب بستگی به میزان مصرف اکسیژن بیمار دارد. اگر مصرف اکسیژن زیاد تجویز شده است بهتر است از اکسیژنساز استفاده شود. ولی انتخاب منبع اکسیژن جنبه های مختلف دیگری هم دارد که لازم است در نظر گرفته شود. در این نوشته قصد داریم ابعاد مختلفی را که در انتخاب بین اکسیژنساز و کپسول اکسیژن مطرح هستند و عواملی که در تصمیم گیری درست جهت انتخاب منبع اکسیژن وجود دارند ذکر کنیم.
ابتدا لازمست مشخص کنیم که این نوشته معیارهای انتخاب منبع اکسیژن خانگی با هدف بهبود کیفیت اکسیژن درمانی را در نظر دارد. برای انتخاب منبع اکسیژن در مراکز درمانی و همچنین در کاربردهای صنعتی موضوعات متعدد دیگری مطرح هستند که در صورت امکان در نوشته های بعدی بدان می پردازیم.
پیشنهاد اول، اکسیژنساز
نیاز اصلی مصارف خانگی امکان جابجایی آسان منبع اکسیژن است تا در موقع ضروری بتوان نیاز اکسیژن بیمار را فراهم کرد. کپسول اکسیژن و اکسیژنساز دو گزینه موجود در بازار هستند که این مهم را بخوبی فراهم می کنند. با اینکه هر دو گزینه وظیفه یکسانی دارند ولی تفاوت ساختاری زیاد در آنها وجود دارد. کپسول اکسیژن خواه بزرگ باشد یا یک کپسول اکسیژن قابل حمل کوچک، دارای مقدار محدودی اکسیژن است که تا زمانی که به پایان برسد مصرف می شود. اکسیژنسازها اما مجهز به چرخه تامین اکسیژن از هوا هستند که در طی آن هوای محیط فیلتر و اکسیژن با کیفیت مورد نظر پزشکی تولید می شود. بر خلاف کپسول اکسیژن، اکسیژنساز می‌تواند منبع تقریبا بی پایان اکسیژن را (تا زمانی که به برق وصل است) فراهم کند.
اکسیژنسازها امکان ذخیره اکسیژن ندارند و مستقیما هوای اطراف را فیلتر و فشرده کرده و نیتروژن را از آن حذف می کند. اکسیژنسازها نسبت به کپسول مزیت آشکار دارند که نیازی به پر کردن مجدد ندارند. تا زمانی که کاربر باتری شارژ شده داشته باشد یا به منبع برق دسترسی داشته باشد، اکسیژن نامحدودی در دسترس او خواهد بود. اکسیژنسازهای همراه کوچک هم توسعه یافته اند که مانند کیف کوچکی قابل حمل توسط بیمار هستند و فعالیت روزمره را ممکن می کنند. البته قیمت اکسیژنسازهای همراه بیشتر از انواع خانگی است و لازمست هر چند سال یکبار مواد مصرفی اکسیژنسازها را جایگزین کرد.
علاوه بر ظرفیت (تقریبا) بی پایان اکسیژنساز، ایمنی آن هم از کپسول اکسیژن بیشتر است. اکسیژن در کپسول اکسیژن تحت فشار ذخیره می شود و حمل و نقل و نگهداری آن ملاحظات ایمنی متعددی می طلبد. برای مثال نشتی کپسول اکسیژن یکی از عوارضی است که فضای اشباع از اکسیژن ایجاد می کند و خطر آتش سوزی را افزایش می دهد. این در حالیست که اکسیژنسازها فشار گاز در حد تنفس ایجاد می کنند و ملاحظات ایمنی کمتر دارند.
مزایا
- تا زمانی که به برق وصل است می تواند اکسیژن تولید کند.
- از هوای محیط استفاده می کند و هزینه جانبی دیگری مثل پرکردن ندارد.
- برای حمل و نقل مناسب تر است.
- هزینه اضافی ندارد. فقط هر چند سال یکبار باید مواد و قطعات جایگزین شود.
- ایمنی بالاتری فراهم می کنند.
- فشار گاز در آن در حد فشار تنفس است و نیاز به رگولاتور ندارد.
معایب
- برای تولید اکسیژن باید به برق شهر یا باتری دسترسی داشته باشد.
- عملکرد آن همراه با تولید سروصدا است.
- هزینه اولیه بیشتر دارند.
- در بلند مدت ممکن است کیفیت اکسیژن افت می کند.
- ساختار پیچیده دارد و در صورت خرابی زمان و هزینه بیشتری می طلبد.
مزایا و معایب اکسیژنساز
موارد اولویت کپسول
با وجود تمام این مزایای نسبی، جزئیاتی وجود دارد که ممکن است تصمیم در انتخاب اکسیژنسازها را به چالش بکشد. برخی از این موارد عبارتند از:
فعالیت روزمره بیمار
اغلب افرادی که مشکلات تنفسی حاد ندارند و قصد انجام فعالیت روزمره دارند ترجیح می دهند یک کپسول اکسیژن کوچک قابل حمل در کنار خود داشته باشند تا در هنگام بیرون رفتن استفاده کنند. البته باید توجه داشت که کپسول اکسیژن مقدار محدودی اکسیژن را در خود نگه می‌دارد و اگر اتفاق غیرمنتظره‌ای رخ دهد می تواند زود خالی شود. حمل کپسول اکسیژن حتی انواع کوچک آن در برخی محل ها مثل فرودگاه و داخل هواپیما ممنوع است و محدودیت تردد ایجاد می کند.
مقدار مصرف اکسیژن
اغلب اکسیژنسازها حداکثر جریان ۵ لیتر در دقیقه را ایجاد می کنند که برای تنفس بیماران عادی کفایت می کند. در برخی از بیماران جریان بیش از 6 لیتر در دقیقه تجویز می شود که در این مورد نمی توان از اکسیژنساز معمولی استفاده کرد. کپسول اکسیژن برخلاف اکسیژنساز محدودیت تولید جریان اکسیژن ندارد و هر دبی جریان را فراهم می کند.
کیفیت اکسیژن
کیفیت اکسیژن هم در برخی بیماریها حائز اهمیت است. اکسیژنسازها از روش جذب نوسانی فشار یا PSA برای تولید اکسیژن استفاده می کنند که در طی آن نیتروژن از هوا جدا شده و (در بهترین حالت) ۹۵.۶٪ اکسیژن به همراه ۴.۴٪ گاز دیگر مثل آرگون تولید می کند. به همین دلیل خلوص اکسیژن اکسیژنسازهای خانگی در بهترین حالت ۹۵.۶٪ است. کیفیت اکسیژن اکسیژنسازها به مرور زمان با استهلاک مواد آن کاهش می یابد و لازمست به کمک خلوص سنج گاز اکسیژن کیفیت خروجی آن را سنجید.
معمولا کیفیت اکسیژن کپسول بهتر از اکسیژنساز است. تولید صنعتی اکسیژن اغلب با سرد کردن هوا و تقطیر اکسیژن با خلوص بالا و کیفیت ۹۹.۹٪ صورت می گیرد. اگر کیفیت اکسیژن بالا برای بیمار تجویز شده است باید کپسول اکسیژن را در کارخانجاتی که اکسیژن را به روش سرد کردن هوا تولید می کنند پر کنید.
فاکتورهای روانی
فاکتورهای روانی گوناگون وجود دارند که در انتخاب منبع اکسیژن بیمار باید مد نظر قرار داد. سروصدای دستگاه احتمالا منبع اصلی ایجاد اضطراب در بیمار یا اعضای خانواده است. مصرف اکسیژن کپسول بدون سروصدا صورت می گیرد ولی اکسیژنسازها در چرخه عملکرد خود نیاز به فشرده سازی هوا دارند که فرایند پر سروصدایی است. صدای ثابت و همیشگی اکسیژنساز ممکن است باعث ناراحتی افراد حساس به صدا بخصوص در طولانی مدت شود.
البته اضطراب تمام شدن اکسیژن و یا پر کردن آن هم می تواند منبع اضطراب بیمارانی باشد که از کپسول اکسیژن استفاده می کنند. در این شرایط مهم است که به نحو صحیحی فرایند پر کردن کپسول اکسیژن را مدیریت کرده و از اضطراب بیمار بکاهید.
اضطراب های مرتبط با امور مالی نیز مهم هستند. در حالی که هزینه اولیه خرید کپسول اکسیژن کم است، هزینه پر کردن و جایگزینی کپسول اکسیژن با گذشت زمان ادامه داشته و ممکن است عامل اضطراب بیمار یا اعضای خانواده شود.
مزایا
- نیاز به دسترسی به برق یا منبع انرژی ندارد.
- خرید آن هزینه اولیه کمتری دارد.
- کیفیت اکسیژن بالاتری فراهم می کند.
معایب
- مقدار اکسیژن آن محدود است.
- گاز داخل آن تحت فشار است و جنبه های احتیاطی بیشتری را باید رعایت کرد.
- به مرور زمان با صرف هزینه پر کردن، هزینه بلند مدت بیشتر دارد.
- استفاده از آن در برخی محل های عمومی مجاز نیست.
مزایا و معایب کپسول اکسیژن
سوالاتی که در انتخاب منبع اکسیژن باید پرسید
جنبه های مختلف درمانی و سبک زندگی را در انتخاب اکسیژنساز یا کپسول اکسیژن باید در نظر گرفت. در اینجا برخی سوال و جواب هایی که برای راهنمایی درست مخاطبان باید مطرح کرد اشاره شده است.
مصرف اکسیژن بیمار چقدر است؟
مقدار مصرف روزانه اکسیژن و تعداد دفعات استفاده از اکسیژن را در نظر بگیرید. اگر لازمست اغلب ساعات روز به اکسیژن دسترسی داشته باشید، دستگاه اکسیژنساز قابل حمل و نقل انتخاب مناسبی است. اگر فقط برای ساعات خواب نیاز به اکسیژن دارید، دستگاه اکسیژنساز خانگی ثابت به نظر کافی خواهد بود. اگر مصرف هفتگی اکسیژن در شرایط ویژه و زمان محدود توصیه شده است استفاده از کپسول اکسیژن کفایت خواهد کرد. اگر جریان بیشتر از ۶ لیتر در دقیقه تجویز شده باشد استفاده از کپسول اکسیژن مناسبتر است. در نظر داشته باشید که منبع اکسیژن باید نیازهای اکسیژن را از نظر کیفیت، مقدار مصرف و سرعت جریان برآورده کند.
کی و کجا از اکسیژن استفاده می کنید؟
اگر در یک آپارتمان چند طبقه زندگی می کنید جابه جایی کپسول اکسیژن دشوار خواهد بود. اگر مصرف اکسیژن برای زمان خواب تجویز شده باشد، اکسیژنسازهای خانگی ثابت گزینه مناسبی هستند. البته این دستگاه ها سروصدای زیادی ایجاد می کنند. عایق بندی و مشخصات اکسیژنسازها روزبروز بهبود می یابند و سطح سروصدا در آنها کاهش می یابد.
آیا بیمار نیاز به جابجایی و مسافرت دارد؟
اگر مرتب سفر می کنید یا زمان زیادی را در خارج از خانه سپری می کنید، دستگاه اکسیژنساز شما باید قابل حمل باشد. اکسیژنسازهای همراه برای این شرایط مناسبتر هستند. البته کپسولهای اکسیژن مسافرتی و کوچک نیز در بازار وجود دارند ولی این مخازن گنجایش کمی داشته و ملاحظات ایمنی متعددی را برای پرواز یا مسافرت با آنها باید در نظر بگیرید.
هزینه اکسیژن درمانی چقدر است؟
هزینه اولیه برای اکسیژنساز بیشتر است اما تقریبا شارژ جداگانه یا هزینه مصرفی در آن وجود ندارد. کپسول اکسیژن از طرف دیگر هزینه اولیه کمتری دارد، اما هزینه منظمی برای شارژ و تعویض کپسول خواهد داشت. مراکز پر کردن اکسیژن محدود هستند و لازم است قبل از تهیه کپسول اکسیژن در مورد محل پر کردن آنها هم اطلاعاتی را جمع آوری کنید. اگر قرار است کپسول را خودتان پر کنید هزینه حمل و نقل تا مرکز پر کردن اکسیژن را هم باید در نظر بگیرید.
برای اکسیژن درمانی به چه لوازمی نیاز دارید؟
برای مصرف اکسیژن علاوه بر منبع اکسیژن لوازم دیگری نیز مورد نیاز است. برای نمونه کپسول اکسیژن بدلیل فشار بالای گاز داخل آن نمی تواند بطور مستقیم به بیمار وصل شود و نیاز به رگولاتور (مانومتر) فشار دارد. برای نقل و انتقال کپسول پیشنهاد می شود از چرخ های دستی انتقال کپسول استفاده شود که باعث راحتی حمل و نقل و پایداری آن در کنار بیمار می شود. در مورد مواد مصرفی مناسب (شامل کانول و لوله بینی) برای انتقال گاز به بیمار با پزشک مشاوره کرده و از سازگاری آنها با منبع گاز خود اطمینان حاصل کنید. لوازم جانبی، از جمله چرخ دستی، کیف، بند و موارد دیگر را در نظر بگیرید.
| کپسول ۵ لیتری | کپسول ۱۰ لیتری | اکسیژنساز خانگی (۵ لیتری) | اکسیژنساز قابل حمل (اینوژن G4) | |
| وزن (کیلوگرم) | ۸ | ۱۵ | ۱۰ | ۲ |
| ابعاد (سانتیمتر) | قطر ۱۴ و ارتفاع ۴۵ | قطر ۱۴ و ارتفاع ۸۵ | ۴۰ در ۳۰ در ۲۰ | ۲۰ در ۱۵ در ۷ |
| زمان اکسیژندهی (نرخ ۲ لیتر در دقیقه) | ۳.۵ ساعت | ۶ ساعت | بی نهایت (تقریبا) | ۲.۷ ساعت قبل از شارژ مجدد باتری |
| نگهداری | نیاز به پر شدن مجدد | نیاز به پر شدن مجدد | تمیزکاری هفتگی فیلتر هوا | تمیزکاری هفتگی فیلتر هوا |
| نوع جریان | پیوسته | پیوسته | پیوسته | پالسی |
| خلوص اکسیژن | ٪۹۹.۹ (روش هوای سرد) | ٪۹۹.۹ (روش هوای سرد) | ٪۹۵.۶ (در بهترین حالت) | ٪۹۵.۶ (در بهترین حالت) |
مقایسه مشخصات برخی انواع اکسیژنساز و کپسول اکسیژن
نتیجه گیری
برای تامین خانگی اکسیژن انتخاب زیادی وجود ندارند ولی انتخاب درست می تواند از هزینه های اضافی کاسته و کیفیت مراقبت بیمار و درمان او را بهبود بخشد. کپسول اکسیژن و اکسیژنساز دارای مزایا و معایب مختص به خود هستند. در مقام مقایسه، استفاده از اکسیژنساز آسان تر است و در درازمدت هزینه کمتری ایجاد کرده، منبع مطمئن تری برای اکسیژن برای اکثر بیماران فراهم می کند. محدودیت اصلی اکسیژنساز پیچیدگی، هزینه بالای اولیه و نیاز به برق دائمی است. از طرف دیگر کپسول اکسیژن ساختار ساده تر داشته و برای عملکرد خود نیاز به منبع برق ندارد. با توجه به همپوشانی برخی مزایا و معایب این دو منبع، استفاده ترکیبی آنها برای بهبود کیفیت پشتیبانی پیشنهاد می شود. در این چیدمان یک اکسیژنساز برای تامین مداوم اکسیژن استفاده می شود و یک کپسول اکسیژن بعنوان “پشتیبان” در صورت قطع برق یا خرابی دستگاه، اکسیژن مورد نیاز بیمار را تامین می کند.
