اکسیژن درمانی یا اکسیژن تراپی یک روش پزشکی نوین است که در طی آن اکسیژن اضافی برای سیستم تنفسی و در نتیجه سلولهای بدن فراهم می شود. به این فرایند اکسیژن مکمل هم گفته می شود. این روش درمانی توسط مراکز خدمات درمانی و با نسخه پزشک تجویز می شود. ممکن است این روش درمانی در بیمارستان، مرکز پزشکی یا در خانه اجرا شود. در اکسیژن تراپی اکسیژن اضافی از طریق منابع اکسیژن تامین و در اختیار بیمار قرار می گیرد. اکسیژن گازی است که برای زندگی انسان حیاتی است. این گاز در هوایی که تنفس می کنیم یافت می شود. سلول های بدن برای تولید انرژی به اکسیژن نیاز دارند. ریه ها اندام هایی هستند که اکسیژن را از هوای تنفسی جذب می کنند. اکسیژن از ریه ها وارد خون می شود و به اندام ها و بافت های بدن می رسد. در بیماریهای مزمن ریوی ممکن است برای عملکرد طبیعی اندام‌های بیمار نیاز به تجویز اکسیژن اضافی (مکمل) باشد.
چه کسانی به اکسیژن درمانی نیاز دارند؟
برخی بیماریها باعث می شوند سطح اکسیژن خون بسیار پایین باشد. اکسیژن خون پایین ممکن است باعث احساس تنگی نفس، خستگی یا سرگیجه شود. اکسیژن درمانی می تواند این کمبود اکسیژن را جبران کند. در ذیل بیماریهایی هستند که به طور موقت یا طولانی مدت به اکسیژن مکمل نیاز دارند:
- COPD (بیماری انسدادی مزمن ریه)
- سینه پهلو یا ذات الریه
- کووید-۱۹
- التهاب مزمن آسم
- نارسایی قلبی در مراحل پایانی
- فیبروز سیستیک
- وقفه تنفسی در خواب یا آپنه خواب
افراد مبتلا به COPD حاد به اکسیژن درمانی طولانی مدت نیاز دارند. COPD یک اصطلاح کلی است که شامل بیماری های پیشرونده ریوی است که منجر به افزایش تنگی نفس می شود. این بیماران ممکن است نیاز به اکسیژن درمانی تا ۱۵ ساعت در روز داشته باشند. در دراز مدت، اکسیژن درمانی منظم می تواند به طور قابل توجهی کیفیت و طول عمر افراد مبتلا به COPD را بهبود بخشد. اکسیژن درمانی می تواند برای کسانی که اغلب سطوح اکسیژن پایین را تجربه می کنند، صرف نظر از دلیل، بسیار مفید باشد. در صورت نیاز، استفاده منظم از اکسیژن درمانی می تواند به افراد اجازه دهد تا با کاهش تنگی نفس، تحرک بیشتری داشته باشند. همچنین می تواند به طور قابل توجهی کیفیت زندگی را بهبود بخشد و در بسیاری از موارد امید به زندگی را افزایش دهد.
چه تجهیزاتی برای اکسیژن درمانی در خانه نیاز دارید؟
اگرچه اکسیژن درمانی در بیمارستان و مراکز درمانی متداول است، اما می توان آن را در خانه نیز اجرا کرد. چندین دستگاه برای رساندن اکسیژن در خانه استفاده می شود. نوع دستگاه اکسیژن رسانی معمولا با تجویز پزشک مشخص می شود. از پزشک معالج یا مراکز مراقبت‌های پزشکی جویا شوید تا به شما کمک کنند تجهیزاتی را انتخاب کنید که بهترین کارایی را برای شما دارد. انواع مختلفی از دستگاه ها وجود دارند که می توانند در خانه اکسیژن مورد نیاز برای اکسیژن درمانی را تامین کنند. رایجترین این تجهیزات کپسولهای اکسیژن و دستگاه های اکسیژنساز می باشند.
کپسول اکسیژن
کپسول اکسیژن معمولا در اکسیژن درمانی موقتی زمانی که نیاز به منبع اکسیژن در کوتاه مدت نیاز باشد استفاده می شود. مخازن (کپسولهای) اکسیژن می توانند حاوی اکسیژن مایع یا گاز باشند. این کپسولها معمولا دارای حجم های متنوع بین ۱ تا ۴۰ لیتر می باشند. فشار کاری این کپسولها بالا و حدود ۱۵۰ بار می باشد. لذا لازم است رگولاتور فشار روی این کپسولها تعبیه شود تا فشار خروجی آن تنظیم شود. همچنین این کپسولها به مانومتر و لیوان مرطوب کننده هوا مجهزند تا فشار اکسیژن را نمایش داده و رطوبت گاز را افزایش دهد. پس از اتمام ذخیره اکسیژن باید به مراکزی که کپسولهای اکسیژن را پر می کنند مراجعه کنید. در شرایط بیماری های حاد لازم است دو کپسول اکسیژن در کنار بیمار باشد تا در بازه زمانی پر شدن یک کپسول، فرایند درمان متوقف نشود.
دستگاه اکسیژنساز
نوع متداول تر منابع اکسیژن دستگاه اکسیژنساز است که اکسیژن را از هوا جدا کرده و با غلظت بالایی (۸۰ تا ۹۶ درصد) بطور پیوسته در اختیار بیمار قرار می دهد. فشار گاز تولید شده با این دستگاه نسبت به کپسول اکسیژن کمتر است و لذا کاربری راحت تری را فراهم می کند. بیمار معمولا اکسیژن را از طریق لوله بینی (کانولا) یا ماسک دریافت می کند. تجهیزات اکسیژن می توانند به سایر تجهیزات پزشکی مانند دستگاه های CPAP و ونتیلاتور متصل شوند.
خلوص سنج یا آنالایزر اکسیژن ابزاری است که برای آزمودن تجهیزات اکسیژن درمانی استفاده می شود. این دستگاه درصد غلظت اکسیژن و مقدار جریان آن را اندازه می گیرند.
روش های انتقال اکسیژن به بیمار در اکسیژن تراپی چیست؟
آنچه در بخش قبل اشاره شد، شامل منابع اکسیژن خانگی می باشند. برای انتقال اکسیژن از منبع به بیمار بسته به درصد اکسیژن مورد نیاز بیمار سیستم های مختلفی توسعه یافته اند. روشهای رایج انتقال اکسیژن به بیمار شامل موارد زیر است:
کانولای بینی یا کانولا نازال
رایج ترین روش انتقال اکسیژن از طریق کانولای بینی یا کانولا نازال است. کانولای بینی از لوله ای تشکیل شده است که از هر دو سوراخ بینی عبور می کند. این روش در موارد بیماری غیر حاد استفاده می شود. این روش قادر است ۲۴ تا ۳۰٪ اکسیژن را برای بیمار فراهم کند. در این روش سرعت جریان بین ۱ تا ۴ لیتر در دقیقه مناسب است. سرعت جریان ۴ لیتر در دقیقه ممکن است باعث خشک شدن مخاط بینی و ناراحتی بیمار شود ولی سرعت جریان ۲ لیتر در دقیقه راحتی بیشتری را فراهم می کند.
ماسک هادسون
ماسک هادسون خیلی کمتر در اکسیژن درمانی استفاده می شود. از این ماسک در مواردی که اکسیژن رسانی در حد ۳۰ تا ۴۰٪ مد نظر باشد استفاده می شود. سرعت جریان اکسیژن ۵ تا ۱۰ لیتر در دقیقه در این نوع ماسک استفاده می شود.
ماسک ونتوری
ماسک ونتوری قادر است ۲۴ تا ۶۰٪ اکسیژن را به ریه های بیمار انتقال دهد. این ماسک ها اغلب در بیماران COPD و جهت اجتناب از اکسیژندهی اضافی به بیماران مورد استفاده قرار می گیرد. اتصالات پلاستیکی رنگی مختلفی با این ماسک همراه است که هر یک برای انتقال درصد اکسیژن خاصی استفاده می شوند. هر یک از اتصالات پلاستیکی برای سرعت جریان اکسیژن خاصی مناسب هستند. بسته به نیاز بیمار یکی از این اتصالات در ماسک ونتوری تعبیه می شود:
- اتصال آبی رنگ: برای سرعت جریان ۲ تا ۴ لیتر در دقیقه مناسب است و ۲۴٪ اکسیژن را به ریه بیمار انتقال می دهد.
- اتصال سفید رنگ: برای سرعت جریان ۴ تا ۶ لیتر در دقیقه مناسب است و ۲۸٪ اکسیژن را به ریه بیمار انتقال می دهد.
- اتصال زرد رنگ: برای سرعت جریان ۸ تا ۱۰ لیتر در دقیقه مناسب است و ۳۵٪ اکسیژن را به ریه بیمار انتقال می دهد.
- اتصال قرمز رنگ: برای سرعت جریان ۱۰ تا ۱۲ لیتر در دقیقه مناسب است و ۴۰٪ اکسیژن را به ریه بیمار انتقال می دهد.
- اتصال سبز رنگ: برای سرعت جریان ۱۲ تا ۱۵ لیتر در دقیقه مناسب است و برای انتقال ۶۰٪ اکسیژن به ریه بیمار مناسب است.
ماسک بدون تنفس مجدد
ماسک بدون تنفس مجدد در مواردی که ۸۵ تا ۹۰٪ اکسیژن در ریه های بیمار لازم است استفاده می شود. در این ماسک سرعت جریان گاز اکسیژن ۱۵ لیتر در دقیقه استفاده می شود. کیسه هوایی متصل به ماسک دارای یک شیر یکطرفه است که از تنفس مجدد هوای بازدم جلوگیری می کند. از این ماسک در بیماران ناخوش با شرایط حاد استفاده می شود. باید توجه داشت که استفاده طولانی مدت از این ماسک می تواند خطرآفرین باشد لذا باید با نظارت پزشک یا متخصص از این ماسک استفاده کرد.
دستورالعمل استفاده از اکسیژن تراپی چیست؟
معمولا پزشک معالج نسخه ای برای شروع اکسیژن درمانی می نویسد. پزشک به شما می گوید که چگونه و برای چه مدت از این روش درمانی استفاده کنید. فاکتورهایی که پزشکان در اکسیژن درمانی مشخص می کنند عبارتند از:
- درصد اکسیژن مورد نیاز: معمولا این درصد بالای ۸۰ درصد اکسیژن تجویز می شود.
- مدت زمان اکسیژن درمانی: عبارت از تعداد ساعاتی در روز است که نیاز به اتصال به منبع اکسیژن وجود دارد.
- سرعت جریان گاز (دبی یا فلو نیز نامیده می شود) میزان اکسیژنی است که در یک دقیقه برای بیمار تامین می شود.
ضروری است که تمام دستورالعمل های خاص پزشک دنبال شود. اگر فکر نمی کنید که اکسیژن درمانی برای شما مفید است، قبل از ایجاد هر گونه تغییری به پزشک معالج مراجعه کنید. برخی از افراد فقط در طول فعالیت های خاصی مانند ورزش یا خواب به اکسیژن نیاز دارند. افراد دیگر به طور مداوم به اکسیژن نیاز دارند. نباید در حین اکسیژن درمانی از مواد مخدر یا الکل استفاده شود، زیرا می توانند تنفس را کند کنند. لازم است پزشک معالج از داروهای تجویزی دیگر بیمار آگاه شود.
خطرات استفاده از اکسیژن درمانی چیست؟
اکسیژن درمانی به طور کلی بی خطر است، اما می تواند عوارض جانبی ایجاد کند. این عوارض شامل خشک شدن مجاری بینی، احساس خستگی و سردرد صبحگاهی باشند. اکسیژن خطر آتش سوزی دارد، بنابراین هنگام استفاده از اکسیژن موارد ایمنی را رعایت کرده هرگز سیگار نکشید یا از مواد قابل اشتعال استفاده نکنید. اگر از مخازن اکسیژن استفاده می کنید، مطمئن شوید که مخزن شما ایمن است و مجاری آن عاری از روغن یا گریس می باشند. از پایدار بودن کپسول اطمینان حاصل کنید. اگر کپسول اکسیژن سقوط کند و ترک بخورد یا قسمت بالایی آن بشکند، می تواند بسیار خطرآفرین باشد.